જકાતના નાણાંનું યોગ્ય સંચાલન મુસ્લિમ સમુદાયની શૈક્ષણિક, આરોગ્ય, રોજગાર અને ન્યાય જેવી બાબતોની સમસ્યાઓ હલ કરી શકે છે.

      

        ઇસ્લામ એ જીવન જીવવા માટે એક સંપૂર્ણ માર્ગદર્શક છે. તેમાં ગામ, સમાજ અને દેશના દરેક માનવીના સર્વાંગી વિકાસ માટે માર્ગદર્શિકાઓનો સમૂહ છે, જેમાં જીવનના તમામ પાસાઓને આવરી લેવામાં આવ્યા છે, પછી તે યુદ્ધભૂમિ હોય કે બેડરૂમ હોય કે બોર્ડરૂમ હોય કે સંસદ હોય. હકીકતમાં, તે માનવ અસ્તિત્વની તમામ સમસ્યાઓના સિદ્ધાંતો અને ઉકેલો આપે છે. જો કે, કમનસીબી એ છે કે સમયની સાથે મુસ્લિમો ધર્મના ઉપદેશોથી દૂર જવા લાગ્યા છે પોતાની અનુકૂળતા પ્રમાણે ઉપદેશોનું અર્થઘટન કરવા લાગ્યા છે પરિણામે સમુદાયની ગરીબી અને પછાતતામાં તેમજ અસમાનતા અને જૂથવાદમો વધારો થયો છે. જો કોઈ મુસ્લિમ સાચા અર્થમાં ઈસ્લામના ઉપદેશોનું પાલન કરે, અલ્લાહ તરફથી મળેલી સલાહીયત, ઇલ્મ, માલ, જિંદગી અને સમયનો સદુપયોગ કરે છે, તો તેને વર્તમાન અને ભવિષ્યમાં પણ સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થશે અને તેને ક્યારેય પ્રાથમિક જરૂરિયાતો માટે બીજા સમાજ કે લોકો પર આધાર રાખવો પડતો નથી અને ક્યારેય જૂથોમાં વિભાજીત થતો નથી

 

     જકાત (દાન) આપવું એ ઇસ્લામના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો પૈકી એક છે જે તેની રેખા(નિસાબ) મોં આવતા તમામ પુત્ર મુસ્લિમો માટે ફરજિયાત છે જેઓ દર વર્ષે ઓછામાં ઓછી રકમ કમાય છે – જેને નિસાબ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જકાતને મુસ્લિમો માટે તેમની તમામ સમસ્યાઓના ઉકેલ અને આર્થિક તેમજ શૈક્ષણિક, આરોગ્ય, રોજગાર અને ન્યાય જેવી સમસ્યાઓના નિરાકરણમાં ફાયદાકારક બની શકે છે. તે દુન્યવી અને અખીરત બંને રીતે રીતે લાભદાયક બની શકે છે. ઉપરાંત સ્વચ્છ, આદર્શ અને વિકાસશીલ સમાજની સ્થાપનામાં તે ફળદાયી સાબિત થશે. જ્યારે મોટાભાગના મુસ્લિમો જકાત ચૂકવે છે, તેમ છતાં કેટલાક  મુસ્લિમો તેનાથી દૂર રહે છે જે ઇસ્લામિક રાજ્યની નજરમાં ગુનો અને સજાપાત્ર પાપ છે.

       મોટાભાગે ગેરવહીવટને કારણે, આ દાન (ઝિકાત)માં ચૂકવવામાં આવતી મોટી રકમ વ્યર્થ જાય  છે. ચૂકવણી કરનારાઓ તેમના પૈસા વિશે પૂછપરછ કરતાં નથી અને જે લોકો સુધી રકમ પહોંચી રહી છે, તેઓ જરૂરિયાતમંદ છે કે નહીં અથવા તેઓ લાયક છે કે કેમ તે અંગે પૂછપરછ કરવાની પણ તસ્દી લેતા નથી. એ પણ ઉલ્લેખનીય છે કે અમુક જૂથો અને વ્યક્તિઓ ઉચાપત પણ કરે છે. જેનાથી વાસ્તવિક લાભાર્થીઓ વંચિત રહી જાય છે. વાસ્તવમાં, ભિખારીઓને પણ આવા જરૂરિયાતમંદોની યાદીમાંથી દૂર રાખવા જોઈએ.

       જકાત વ્યક્તિગત સ્તરે ચૂકવવામાં આવે છે કે સામૂહિક સ્તરે, બધી માહિતી એકત્રિત કરવી અને લાભાર્થીઓ વિશેની તમામ વિગતોની ચકાસણી કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. જકાત તેના મૂળ લાભાર્થી સુધી પહોંચવી જોઈએ. ઈસ્લામ ભીખ માંગવાને પ્રોત્સાહન આપતું નથી. આપણા સમાજમાં, કેટલાક લોકો ધાર્મિક આધાર પર લોકોની લાગણીઓનો દુરુપયોગ કરીને અને તેનું શોષણ કરીને જકાતની રકમની ચોરી કરે છે. ભિખારીઓ મોટી સંખ્યામાં મસ્જિદોની બહાર જકાત માંગતા જોઈ શકાય છે, પરંતુ તેમાંથી બહુ ઓછા જરૂરિયાતમંદ હોય છે.

       હકીકતમાં, જકાત જરૂરિયાતમંદોને મહેનત દ્વારા કાયદેસરની આજીવિકા મેળવવા માટે પ્રોત્સાહન આપવા માટે આપવી જોઈએ. તે એક અર્થમાં કામચલાઉ નાણાકીય સહાય છે. સુંદર મસ્જિદોની અંદર અને તેની આસપાસ ભિખારીઓની લાંબી લાઈનો અને જૂથો એ સમગ્ર સમુદાય માટે શરમજનક છે. જ્યારે સાચા અર્થમાં ઇસ્લામના ઉપદેશોનું પાલન થતું હતું ત્યારે જકાત લેવાવાળા લોકોને શોધવા પડતા હતા જકાત લેવા વાળું કોઈ જ મળતું ન હતું કારણ કે સાચા અર્થમાં જકાતનો સદુપયોગ કરી ગરીબી દૂર કરવામાં આવતી હતી અને આજની પરિસ્થિતિ આપણે બધા નજરે નિહાળી છીએ. મુસ્લિમ સમુદાયે આ સંકટમાંથી વહેલી તકે છુટકારો મેળવવો જોઈએ.

   જકાત ચૂકવવા  ઇસ્લામમાં નિર્ધારિત અને સ્પષ્ટ માર્ગદર્શિકા છે, એટલે કે મુસ્લિમોએ ધાર્મિક નેતાઓ અને વિદ્વાનોની સલાહ લઈને ઝકાતનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ શું છે. તે જાણવું જોઈએ. જકાતનો મોટો હિસ્સો મદ્રેસા અને ધાર્મિક શાળાઓમાં જાય છે. જકાતનો ઉપયોગ અનૌપચારિક રીતે પણ કરી શકાય છે. દેશના કેટલાક ભાગોમાં શિક્ષણ, આરોગ્ય, રોજગાર અને ન્યાય જેવા અલગ અલગ ક્ષેત્રો મો તેનું મર્યાદિત સ્તરે પરીક્ષણ(પ્રયોગ) કરવામાં આવ્યું છે અને સારા પરિણામો પ્રાપ્ત થયા છે. આ પ્રયોગને ઇસ્લામના ધાર્મિક વિદ્વાનોની સલાહ સાથે મોટા પાયા પર  અમલીતોર પર કાયમી અને પૂરક બનાવવાની જરૂર છે. જો મુસ્લિમો જકાત યોગ્ય રીતે એકત્રિત કરે અને સમજદારીપૂર્વક ખર્ચ કરે તો ગરીબી અને પછાતપણું ઇતિહાસ બની જશે. દરેક મુસ્લિમ સમાજ આરોગ્ય, શિક્ષણ, રોજગાર અને ન્યાય ક્ષેત્રે આત્મનિર્ભર બની જશે જે બીજા સમાજ માટે નમૂનારૂપ બનશે અને દેશમાં મુસ્લિમ સમાજનું મહત્વ વધશે. સમાજમાં માનવતા, કરુણા અને ઉચ્ચ નૈતિક મૂલ્યોને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે. ઝકાત આપતી વખતે એવા લોકો પર વધુ ધ્યાન આપવું જોઈએ જેઓ વિવિધ પ્રકારની મુશ્કેલીઓથી પીડાઈ રહ્યા છે. કેટલાક લોકો અસાધ્ય રોગોથી પીડાય છે, જયારે અન્ય લોકો મોટા દેવાઓમાં ડૂબી ગયા છે. કેટલાક લોકો તેમની દીકરીઓ અને પુત્રોના લગ્ન કરી શક્તા નથી. આવા લોકોને ઓળખીને તેમને મદદ કરવી ફરજિયાત છે. જકાતને ભ્રષ્ટાચારીઓ હાથમાં જવાથી બચાવવા જોઈએ અને આ પૈસા જરૂરિયાતમંદ અને લાચાર લોકો સુધી જાય તેની ખાતરી કરવા માટે પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. જો જકાતની વાસ્તવિક વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવામાં આવે તો મુસ્લિમ સમુદાયમાં સમૃદ્ધિ આવશે. આવા પ્રયોગો ભૂતકાળમાં કરવામાં આવ્યા છે અને આજે પણ તેવું કરી શકાય છે.

      કેટલાક નિષ્ણાતોના મતે, મુસ્લિમો દ્વારા વાર્ષિક રૂા. 20,000 કરોડથી વધુ રકમ વ્યક્તિઓ તેમજ સંસ્થાઓને શિક્ષણ અને કલ્યાણકારી યોજનાઓ માટે ચૂકવવામાં આવે છે. તેમ છતાં, મુસ્લિમો દયનીય અને પછાત સ્થિતિમાં જોવા મળે છે. આ ગેરવહીવટ સમાજને નુકસાન પહોંચાડે છે. જો જકાતના નાણાંનું ખરેખર યોગ્ય રીતે સંચાલન કરવામાં આવે તો મુસ્લિમ સમુદાયની સામાજિક-શૈક્ષણિક સ્થિતિમાં નોંધપાત્ર ફેરફારો થશે. જકાત એકત્રિત કરવા અને જરૂરિયાતવાળા વિસ્તારોમાં ખર્ચવા માટે ટેકનોલોજી અને ડેટાનો ઉપયોગ કરી સેન્ટ્રલ કંટ્રોલ સિસ્ટમ (કેન્દ્રિય પ્રણાલી) સ્થાપિત કરવાની જરૂર છે.